Opinie: Onderzoek erfgoedlocaties Vincent van Gogh

De gemeentesite kopt: “Schets van Van Gogh aan broer Theo beeldt begraafplaats in Pesse uit”. Gedoeld wordt op het onderzoek naar de erfgoedlocaties die herinneren aan het verblijf van Vincent van Gogh in Drenthe in 1883, vastgelegd in “Van Gogh. Erfgoedlocaties in Drenthe” , dat vrijdag jongstleden (11 september 2020) door de projectgroep is gepresenteerd bij de Bistro Tante Sweel in Zweeloo.

Reden voor mij in de pen te klimmen. Terwijl ik bezig was met mijn eigen onderzoek naar de erfgoedlocaties van Vincent van Gogh in Drenthe vernam ik tot mijn verrassing in de media van het door de provincie Drenthe gesubsidieerde onderzoek van Het Drents Museum, Drents Archief en Drentse Landschap naar de erfgoedlocaties van Vincent van Gogh in Drenthe.

Een mooi initiatief. Ik had hoge verwachtingen. Zijdelings ben ik door de projectgroep om advies gevraagd en mijn hoop was dat deze belangrijke culturele organisaties de onderste steen boven zouden krijgen. Overigens ben ik blij dat de projectgroep mij bij hun project heeft betrokken. Zo zijn er in de loop der jaren veel misverstanden, roze wolken en mythen over Vincents verblijf in Drenthe gepresenteerd die door preken voor eigen parochie in stand zijn gehouden. Zo las ik op 9 mei 2010 op het informatiebord van het Van Gogh Huis in Veenoord/Nieuw- Amsterdam: “als uitvalsbasis voor zijn inspirerende tochten door het Drentse landschap koos Vincent van Gogh voor het logement van Hendrik Scholte in Nieuw-Amsterdam.” Vincent van Gogh arriveerde echter eerst in Hoogeveen, waar hij op 11 september 1883 aankwam op het treinstation en van hieruit zijn Drentse tochten  ondernam.

Het Vincent van Gogh onderzoek is nog niet ten einde.  Zo had ik aangetoond in mijn boek “Drenthe 1883. In de voetsporen van Vincent van Gogh” (Hoogeveen, 2020) op grond van kadasterkaarten dat het Van Gogh Huis in Veenoord/Nieuw-Amsterdam en het Van Gogh Huis in Hoogeveen (nu: Pesserstraat 24) in wezen geen authentieke panden meer zijn.
Gevels zijn verwijderd, nieuwe muren gezet, interieur gewijzigd en panden zijn iets gedraaid. Binnen het bestek van dit artikel gaat het te ver om uitgebreid op bouwdetails in te gaan. Ik had de hoop dat de projectgroep historisch bouwkundig onderzoek zou laten uitvoeren naar
de beide panden om te kijken of vloeren, balken e.d. nog authentiek zijn. In 1999
kondigde de gemeente Hoogeveen een dergelijk onderzoek aan voor het Van Gogh Huis in Hoogeveen. Navraag bij betrokken partijen waaronder de projectgroep leverde niets op.

Toen de projectgroep hun brochure reeds klaar hadden kwamen ze zonder vooroverleg met Albert Metselaar en ondergetekende met de stelling dat Vincent van Gogh het kerkhof in Pesse heeft bezocht en getekend, en niet die in Hollandscheveld. Dat is jammer, want streekhistoricus Albert Metselaar had de projectgroep in Hoogeveen rondgeleid en reeds jaren geleden middels nauwkeurig bronnenonderzoek aangetoond dat Vincent van Gogh de begraafplaats in Hollandscheveld heeft bezocht en getekend. Waarom koos de projectgroep voor Pesse ? Voor mij onduidelijk. Uit kadasterkaarten die ik heb onderzocht blijkt dat er in 1883 geen dennen rondom de begraafplaats van Pesse stonden, wél rond 1900. Vandaar wellicht de misverstanden. Bunt en heide was op de begraafplaats in Hollandscheveld en de ligging van de graven ten opzichte van de kerk komt overeen met die in Hollandscheveld, niet in Pesse. In Pesse was bovendien het zicht op de kerk geblokkeerd vanaf het kerkhof door een grote boerderij. Belangrijk is ook de beschrijving die Vincent geeft van de kerkhof laan in Hollandscheveld. Volgens kadasterkaarten en krantenberichten uit die tijd tonen bovendien overduidelijk aan dat rondom de begraafplaats van Hollandscheveld in 1883 dennen groeiden en kranten uit die tijd schetsten bovendien hoe slecht het onderhoud hier geregeld was.

In de Hoogeveensche Courant staat dat “de publicatie (…) het resultaat [is] van wetenschappelijke inventarisatie dat experts van de drie Drentse organisaties gezamenlijk hebben verricht naar sporen die Van Gogh tijdens zijn verblijf heeft achtergelaten (…) voor de uitgave heeft het onderzoeksteam de resultaten laten toetsen door experts van het Van Gogh Museum in Amsterdam”. Ik heb de indruk dat er toch een foute inschatting is gemaakt.

In de mooie verzorgde brochure staan  vijftien plekken in Drenthe, waar Vincent van Gogh volgens de projectgroep zeker is geweest. Dat gaat dus volgens mij niet op voor Pesse, en enkele andere locaties. Sommige locaties waar Vincent van Gogh zeker is geweest worden niet genoemd: het voormalige station te Echten, Koekange, Meppel en Broekhuizen,
Ruinerwold, stations die Vincent passeerde toen hij vanuit Den Haag naar Hoogeveen vertrok.

Ook meldt de projectgroep niet de kerk van Sleen, de kerk met de “stompen toren”, zoals Vincent van Gogh de kerk beschreef tijdens zijn tocht naar Zweeloo op 1 november 1883.

Hierbij vermeld dat ik niet zeker weet of Vincent van Gogh ook binnen de kerk is geweest.

In tegenstelling tot wat de projectgroep meent is het volgens mij niet 100% zeker dat Vincent van Gogh de lindeboom in Zweeloo heeft vastgelegd achter het voormalige logement van Mensingh, de locatie waar de projectgroep op feestelijke wijze haar brochure heeft gepresenteerd. Vincent noemt “Mensingh” geen enkele keer in zijn brieven die hij vooral schreef aan zijn broer. Er waren meer gelijksoortige huizen met lindebomen in Zweeloo in 1883. De huidige lindeboom achter het voormalige logement in Zweeloo is overigens jonger dan 1883, althans afgaande op mijn waarnemingen en het advies dat ik bij een bioloog heb ingewonnen. Naast de Driftbrug waren er bovendien meerdere bruggen in het kanaal
die Vincent passeerde tijdens zijn tocht van Hoogeveen via Noordscheschut naar Nieuw-Amsterdam/Veenoord.  Het is ook niet 100 % zeker dat Vincent de “Turfschuit” in Drenthe heeft gemaakt dat in bezit is van het Drents Museum. Dat is wishful thinking. Zo Vincent in zijn brieven uit Den Haag waar hij verbleef vóór Hoogeveen ook over “een schuit met turf”.

Ik wil bij deze ondanks mijn inziens enige weeffoutjes de projectgroep feliciteren met hun kleurrijke, verzorgde uitgave. Mijn indruk is dat iets te weinig gebruik is gemaakt van bestaand onderzoek, met name die van ondergetekende en Albert Metselaar, streekhistoricus bij uitstek van Hoogeveen en omgeving. Het locatieoverzicht is echter volgens mij niet helemaal compleet. Winst is dat de projectgroep de hardnekkige gedachte heeft losgelaten dat Vincent zou hebben gelogeerd aan de Grote Kerkstraat, wat door de auteurs Wout J. Dijk en Meent W. van de Sluis in hun boek “De Drentse tijd van Vincent van Gogh. 1883” (Groningen, 2001) is geopperd. Spijtig is echter dat wordt vastgehouden aan de
begraafplaats van Pesse, waarover het schrijversduo ten onrechte meldt dat Vincent
letterlijk zou hebben gemeld “Pesse” te hebben bezocht. Van nut is zeker dat er ook dat naar Brabants voorbeeld een Drentse brochure over Vincent is gemaakt. Een en ander kan het toerisme in Hoogeveen bevorderen en zal de locale handel dan ook zeker goed doen.

Bovendien is de publicatie een prima uitgangspunt om Hoogeveen meer op de kaart te zetten.

Ik hoop dat de projectgroep voor de volgende druk de brochure wat meer vooroverleg pleegt. Inmiddels heb ik met o.m. Albert Metselaar een blik geworpen op de oude vloer die open lag in het Van Gogh Huis in Hoogeveen. Mogelijk zijn kleine klinkers dieper in de grond gelegen nog afkomstig uit de tijd van Vincent. De projectgroep heeft helaas geen archeoloog dit laten checken, waardoor de brochure van de projectgroep iets aan kracht verliest. Ik hoop dat er nog nader naar het onderzoek naar Vincent van Gogh in Hoogeveen en de rest van Drenthe wordt gekeken door de projectgroep, mede met het oog op de tentoonstelling die in 2023 -140
jaar na het verblijf van Vincent van Gogh- is gepland in het Drents Museum. Ik hoop
ook dat de gemeente Hoogeveen in dat jaar aandacht aan Vincent van Gogh schenkt. Erfgoedbehoud is gebaat bij waarheidsvinding. Weet men wat men heeft, koester het dan.!

Ronald Wilfred Jansen, Hoogeveen