Opinie: Burgemeester in oorlogstijd
Hoogeveen: Burgemeester Jetze Tjalma (1893-1985) was een goede bestuurder en de burgemeester van Hoogeveen (1927-1958). Tijdens de oorlog koos hij voor een goede verstandhouding met de bezetter. Na de oorlog industrialiseerde Hoogeveen sterk en steeg het inwonertal tot 20.000 inwoners onder zijn bewind. Als blijk van erkenning kreeg hij onderscheidingen en nationale erkenning en werd er een park in Hoogeveen naar hem genoemd en kreeg hij bovendien het ereburgerschap van Hoogeveen. Maar was hij inderdaad het lichtend voorbeeld en een voorbeeldburger die op het erepodium behoord te staan ?
De viering van 75 jaar bevrijding moet aangegrepen worden om schoon schip te maken…
Dat stond centraal in de discussie die plaatsvond in de voormalige synagoge aan de Schutstraat in Hoogeveen. De samenkomst in de volle zaal werd geleid door Alexander van Netten en vond plaats woensdag 22 januari 2020 plaats juist in het jaar dat Hoogeveen ook vier dat 75 jaar de bevrijding plaatsvond.
De discussie is niet nieuw, maar de getoonde nieuwe belastende documenten zijn blijkbaar recentelijk gevonden en tonen aan dat Tjalma in een zeer vroeg stadium uitgebreide lijsten met namen en adressen van joden aan de Duitse bezetter overhandigde, de eerste op 16 mei 1940. Er volgden meer lijsten:. “als de Duitsers vroegen om arbeiders of hoeveel vrouwen er nog waren, zorgde Tjalma telkens dat ze een lijst kregen, ondertekend door hemzelf”, aldus historicus Albert Metselaar. Tjalma gaf de politie opdracht aanhoudingen uit te voeren.
De positie van burgemeester in oorlogstijd was moeilijk. Aan de ene kant zijn zij burgervader en moeten zij opkomen voor de inwoners van hun gemeente. Aan de andere kant moeten zij zich aan de regels van de bezetter houden. Daar komt nog iets bij: als een burgemeester aftrad, werd hij vaak vervangen door een NSB’er. De enkele burgemeester in Drenthe die niet luisterde naar de bezetter werd afgezet, gevangengezet en/of vervangen door een NSB burgemeester. Tjalma koos er voor om niet onder te duiken, aan te blijven en de joden op te offeren. Hij moet van de Kristallnacht in 1938 en de anti-joodse maatregelen hebben geweten. Op 2-3 oktober 1942 werden circa 200 joden in Hoogeveen afgevoerd, de dood tegemoet. Ook nadien stuurt Tjalma nog lijsten met enkele overgebleven joden naar de bezetter. De burgervader woonde nabij het station en zal de trein naar Kamp Westerbork gehoord hebben.
Na de oorlog oordeelde de zuiveringscommissie dat hij niet als burgemeester kon aanblijven. Ook na de oorlog en in zijn memoires verwijst Tjalma niet naar zijn aandeel in de genocide. Dit wordt ook niet vermeld in de naoorlogse ambtelijke correspondentie aan het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD). De nuance en openheid ontbrak in het gemeenteapparaat.
De nazaten van de joodse slachtoffers lijden nog steeds onder het grote onrecht dat hen is aangedaan. Maar de politiek hield de burgervader het hand boven het hoofd. In 1963 werd Tjalma benoemd tot ereburger van Hoogeveen. Vervolgens werd in 1968 het park achter het raadhuis naar hem vernoemd. Ook de brandweerkazerne kreeg zijn naam. Opmerkelijk is dat er geen raadsbesluit bekend is waarin vermeld staat dat het park naar Tjalma is genoemd.
Ondanks het nauwgezette onderzoek van Albert Metselaar wil het college van Hoogeveen toch een externe deskundige inschakelen om een en ander te onderzoeken. Ik hoop dat er op nationaal niveau meer aandacht komt voor de rol van burgemeesters in de oorlog.
De SGP heeft donderdag 23 januari 2020–althans dat is 22 januari 2020 toegezegd door Brand van Rijn (fractievoorzitter SGP)- een motie ingediend om Tjalma het ereburgerschap te ontnemen en het Tjalmapark een andere naam te geven. Velen in de zaal staken tijdens de door de SGP georganiseerde bijeenkomst de hand op als de vraag wordt gesteld of het ereburgerschap Tjalma moet ontnomen worden, maar veel mensen nog in verwarring. Brand van Rijn (fractievoorzitter SGP): ,,Het park zou vernoemd moeten worden naar Mozes Koekoek, die in de 19e eeuw godsdienstleraar was. Zijn naam is aangedragen door de Nederlands Israëlitische Gemeente Drenthe. Wij vinden dat een mooi eerbetoon aan de joodse gemeenschap.”
De viering van 75 jaar bevrijding moet aangegrepen worden om schoon schip te maken.
Ronald Wilfred Jansen, Hoogeveen
(Foto’s Wikipedia: De aanleg van het spoor naar Kamp Westerbork 1942-1943 en een foto uit ± 1935 van Burgemeester Jetze Tjalma)
