Opinie: 100 jaar socialisme in Hoogeveen

Woensdag jl. 18-12-2019 hield de streekhistoricus Albert Metselaar een boeiende lezing over 100 jaar socialisme in Hoogeveen in de Vredehorst,  toegankelijk voor leden en niet leden van de organisator: de SP. Wel werd verzocht op een formulier om je naam op te geven en of je al dan niet lid bent van de SP. Aanleiding: een eeuw geleden werd het eerste socialistische raadslid in Hoogeveen geïnstalleerd: hoteleigenaar en landbouwer Hendrik Jan Frederiks (1851-1937).

22De voorlezing is voor mij inspiratie om over dit onderwerp een artikel te schrijven. Het begrip en de beweging ‘socialisme’ dateert uit begin 19^e eeuw toen arbeiders in gecentraliseerde (stoom) fabrieken in Engeland –de bakermat van de industriële revolutie- werden uitgebuit door rijke fabrikanten en voormannen streden voor betere lonen en arbeidsvoorwaarden voor arbeiders die hun zelfstandigheid hadden verloren. In Hoogeveen heeft het socialisme zijn eigen ontwikkeling meegemaakt niet los te zien van elders. Metselaar liet in de startfase een historische  foto zien van een turfsteker met een veenbaas. Wat roept dat op ? Niet voor alle aanwezigen was duidelijk het onderscheid tussen ‘arbeider’ en ‘vervener’. Duidelijk werd dat de interpretatie en verschijningsvormen van socialisme varieerden naar gelang de tijd, locatie, omstandigheden, individuen en (politieke) stromingen. Zo ook wat betreft het socialisme in Hoogeveen, maakte de voordracht duidelijk, waarbij de erudiete declamator duidelijk maakte dat men afhankelijk is van betrouwbare bronnen. Zo heeft Metselaar al eerder de mythe rond de stichting van Hoogeveen door Roelof van Echten ontkracht. Metselaar benoemde o.m. de eerste arbeidsconflicten in Hoogeveen in de turfgraverij in de 17^e eeuw, die niet plaatsvonden in gecentraliseerde fabrieken maar op ‘het land’. De arbeiders hielden zich buiten het turfseizoen bezig met kanalen graven en landbouw, verdienden redelijk, maar hadden hun zelfstandigheid verloren in de groeiende turfnijverheid.

De grote investeerders waren afhankelijk van de arbeiders, de arbeiders van de investeerders.

Eind 19^e eeuw verslechterde de situatie voor de arbeiders in Hoogeveen. Mede door de teloorgang van de turfnijverheid was er in Hoogeveen ook grote armoede. De parlementaire enquête in 1886-1887 maakte pijnlijk de misstanden in Nederland overduidelijk. Diverse stromingen bleven zich roeren in Hoogeveen w.o. socialisten, liberalen, christenen en mengvormen. Zo pleitte Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) voor gelijkberechtiging voor mannen en vrouwen, invoering van algemeen kiesrecht en geheelonthouding (geen drank). Domela  hield lezingen in Nederland over het sociale vraagstuk en deed hierbij ook Hoogeveen aan. Hoewel Nieuwenhuis een vrije socialist was en zich tot anarchist ontwikkelde hield hij in Hoogeveen lezingen bij het  Algemeen Nederlandsch Werklieden-Verbond (ANWV). De ANWV wilde via hervormingen de sociale kwestie oplossen,
de vrije socialisten via opstand. In Hoogeveen zou de verdeeldheid in de linkse hoek opspelen en ontstonden er allerlei organisatieafsplitsingen. Een voorbeeld. In 1910 richtte de Sociaal- Democratische Arbeiderspartij (SDAP) een afdeling in Hoogeveen op. De Communistische Partij Nederland (CPN) splitste zich af van de SDAP. Desalniettemin kwam in 1917 het kiesrecht voor mannen tot stand, ook dus in Hoogeveen. Rond 1918 sloeg de angst
voor revolutie toe bij de gevestigde burgerij in Hoogeveen e.o. De burgerwacht kreeg vrijspel om op opstandige arbeiders te schieten. Veel bloedvergieten bleef  uit. Begin 20^e eeuw verbeterden de arbeidsomstandigheden. In Hoogeveen kwam de werkverschaffing op gang, ontwikkelde zich de tuinbouw en de eerste industrie was in opkomst. Vrouwen roerden zich ook. En in 1923 werd het volledig kiesrecht geïnstalleerd. Zeer ernstige bloedige conflicten
bleven uit in Hoogeveen, mede door de betrekkelijk goede omstandigheden, de invloed van de kerk, de ontwikkelde burgerlijke voormannen van de bewegingen, het streven naar hervormingen en wellicht ook de conservatie aard van de arbeider, maar georganiseerd protest loonde wel. Dat socialisme door partijen blijvend divers wordt geïnterpreteerd blijkt mede uit het nationaalsocialisme tijdens WO-II die niet algemeen als een socialistische stroming beschouwd, maar wel door diegene die actief ingrijpen van de overheid in de economie als ‘socialistisch’ beschouwen. Na WO-II komt er een nieuwe vijand: het communisme. Weer roeren zich diverse partijen die ik niet allemaal zal benoemen. De Partij van de Arbeid (PVDA) en de Pacifistisch Socialistische Partij (PSP) met nieuwe items, waaronder vredespolitiek, kernwapenwedloop, homo- en vrouwenemancipatie. De tijd staat niet stil. Kunnen we nog van arbeiders spreken ? Of zijn het nu werknemers ? Zowel binnen partijen als tussen partijen laaiden weer meningsverschillen op over de te volgen koers in een veranderde wereld. Toch blijft het spanningsveld tussen onderdrukkers en onderdrukten altijd bestaan: mensen veranderen niet wezenlijk. Splitsingen, samenvoegingen en scheidingen volgden elkaar weer op. Groen Links ontstond in 1990 na een fusie tussen diverse kleine linkse partijen. De Socialistische Partij (afgekort: SP) is momenteel de meest uitgesproken
linkse stroming in het politiek spectrum in Nederland met fundamentele kritiek op het kapitalisme en met een gezonde eurosceptische houding. In Hoogeveen roert zich de lokale afdeling die zich ook met de asielproblematiek in Hoogeveen bezighoudt en waarover binnen de SP de meningen verschillen. In Hoogeveen biedt de overwinning van rechts
Forum voor Democratie een signaal, evenals de gemeentelijke politiek met ondermeer het ijsbaan/zwembad fiasco en de toenemende armoede onder lagen van de bevolking door o.m. stijgende huren/zorgkosten. Ook de aanwezigheid van voorzieningen zoals het ziekenhuis Bethesda staat onder druk. De ‘zware’ materie werd verluchtigd door het uitdelen van bitterballen en een drankje als jaarafsluiting. Ik wil de SP en de Vredehorst bedanken
voor de hartelijke ontvangst. Het was een boeiende avond dat stof tot nadenken geeft.

Ronald Wilfred Jansen, Hoogeveen